Evrenin ilk ışıkları: Webb, 13 milyar yıllık süpernovayı yakaladı

NASA'nın James Webb Uzay Teleskobu, günümüzden 13 milyar yıl öncesine ait bir süpernovanın ışığını yakalayarak astronomi tarihinde yeni bir rekor kırdı. Bu gözlem devasa bir yıldızın yok oluşuna ve muhtemelen bir kara deliğin doğumuna işaret ediyor.

Evrenin derinliklerini araştıran bilim insanları, şimdiye kadar gözlemlenen en uzak ve en eski süpernovayı tespit etmeyi başardı. Hollanda'daki Radboud Üniversitesi ve İngiltere'deki Warwick Üniversitesi'nden Andrew Levan liderliğindeki ekip, bu nadir kozmik olayın, evrenin henüz "bebeklik" dönemi sayılabilecek ilk milyar yılı içinde gerçekleştiğini doğruladı. Daha önceki rekor, Büyük Patlama'dan 1.8 milyar yıl sonrasına aitti, yeni keşif bu sınırı 730 milyon yıla kadar geri çekti.KÜRESEL UZAY AĞI İŞBAŞINDAKeşif süreci, 14 Mart'ta Fransız-Çin ortak yapımı SVOM uydusunun derin uzaydan gelen bir gama ışını patlamasını (GRB 250314A) tespit etmesiyle başladı. Bu sinyalden 90 dakika sonra NASA'nın Swift Gözlemevi devreye girerek olayın X ışını koordinatlarını belirledi.Takip eden saatlerde, Kanarya Adaları'ndaki Nordic Optik Teleskobu ve Şili'deki Çok Büyük Teleskop (VLT), patlamanın ‘kırmızıya kayma’ oranını 7.3 olarak ölçtü. Bu teknik veri, ışığın 13 milyar yıllık bir yolculuktan sonra Dünya'ya ulaştığını kanıtladı.ZAMAN GENİŞLEMESİ VE WEBB'İN ROLÜUzayın genişlemesi nedeniyle oluşan ‘zaman yavaşlaması’ etkisi, gökbilimcilerin süpernovanın en parlak anını görebilmeleri için beklemelerini gerektirdi. Bilim insanları, 13 milyar yıl önceki bu olayın zirve parlaklığına ulaşmasının Dünya zamanıyla aylar süreceğini hesaplayarak, Webb teleskobu'nu 1 Temmuz tarihine programladı.Andrew Levan, Webb teleskobunun kritik rolünü şu sözlerle anlattı: "Bu ışığın çöken büyük bir yıldızdan, yani bir süpernovadan geldiğini doğrudan gösterebilecek tek teknoloji Webb teleskobuydu. Bu gözlem, evrenin şu anki yaşının sadece yüzde 5'i kadarken bile tek tek yıldızları bulabileceğimizi kanıtlıyor."KARA DELİĞİN DOĞUŞU VE METAL FAKİRİ EVRENGRB 250314A kodlu gama ışını patlamasıyla birlikte gerçekleşen bu süpernova, devasa bir yıldızın çökerek yıldız kütleli bir kara deliğe dönüştüğüne işaret ediyor. Webb teleskobunun ‘Yakın Kızılötesi Kamerası’ (NIRCam), süpernovanın içinde bulunduğu galaksiyi de tespit etti.Süpernovanın spektrumu, günümüzdeki patlamalara benzerlik gösterse de, evrenin o dönemde ‘ağır elementler’ (metaller) açısından çok daha fakir olduğu biliniyor. Bilim insanları, bu antik yıldız ölümlerinin, evrenin kimyasal evrimini ve bugünkü yapısını nasıl şekillendirdiğini anlamak için Webb teleskobundan gelecek yeni verileri analiz etmeye devam edecek.