‘NGC 3783’ kara deliği saniyede 60 bin km hızla madde püskürtüyor

Hollanda Uzay Araştırmaları Enstitüsü (SRON) liderliğindeki uluslararası bir araştırma ekibi, süper kütleli kara delik NGC 3783’te fizik kurallarını zorlayan bir olaya tanıklık etti. XRISM uzay teleskobu ile yapılan gözlemler, kara deliğin ışık hızının yüzde 20’sine varan bir hızla madde fırlattığını ve bu sürecin, sanılanın aksine "manyetik bir mekanizma" ile tetiklendiğini ortaya koydu.

Süper kütleli kara delikler, genellikle çevrelerindeki her şeyi yutan kozmik canavarlar olarak bilinse de, belirli koşullar altında maddeyi uzaya geri fırlattıkları biliniyor. Ancak gökbilimciler, ilk kez bu fırlatma anındaki "hızlanma" sürecini net bir şekilde gözlemlemeyi başardı.Araştırmacılar, XRISM (X-ray Imaging and Spectroscopy Mission) uzay teleskobu ile gerçekleştirdikleri 10 günlük kesintisiz gözlem sırasında, NGC 3783 kara deliğinin etrafındaki birikim diskinden (accretion disk) gazın ani bir şekilde dışarı atıldığını tespit etti. Saniyede 60.000 kilometre hıza, yani ışık hızının beşte birine ulaşan bu gaz kütlesi, bilim dünyasında büyük heyecan yarattı.GÜNEŞ PATLAMASINDAN MİLYAR KAT GÜÇLÜBilim insanları bugüne kadar bu tür patlamaların, yoğun radyasyon basıncından kaynaklandığını varsayıyordu. Ancak SRON ekibinin bulguları, mekanizmanın Güneş'teki patlamalarla şaşırtıcı bir benzerlik gösterdiğini kanıtladı.Çalışmanın baş yazarı Liyi Gu, durumu şu sözlerle açıkladı: "Veriler, dış akışın hızlanmasının, Güneş'ten gelen koronal kütle atımlarına (CME) benzer şekilde manyetik kuvvetler tarafından yönlendirildiğini gösteriyor. Ancak süper kütleli bir kara delikte bu patlamalar, Güneş'te gördüğümüz her şeyden on milyar kat daha güçlüdür."MANYETİK BAĞLANMAYazarlar, bu devasa enerji boşalımının ‘manyetik yeniden bağlanma’ (magnetic reconnection) adı verilen bir süreçten kaynaklandığını düşünüyor. Kara deliğin yaklaşık 50 katı büyüklüğündeki çalkantılı bir bölgede, manyetik alan çizgilerinin aniden kopup yeniden birleşmesi, bu ultra hızlı madde atımını tetikliyor.GALAKSİLERİN KADERİNİ DEĞİŞTİREN ‘GERİ BİLDİRİM’Bu keşif, sadece bir kara deliğin davranışını değil, galaksilerin evrimini anlamak açısından da kritik önem taşıyor. Kara deliklerin maddeyi sadece yutmadığı, aynı zamanda uzaya geri fırlatarak yıldız oluşumlarını ve galaksi yapısını şekillendirdiği "Geri Bildirim" süreci, manyetik alanların etkisiyle yeniden modellenebilir.YEDİ DEV TELESKOP AYNI ANDA BAKTIAstronomy & Astrophysics dergisinde yayımlanan bu çalışma, uluslararası uzay iş birliğinin en başarılı örneklerinden biri olarak gösteriliyor. Keşif için XRISM öncülüğünde; Hubble, Chandra, XMM-Newton, NuSTAR, Swift ve NICER teleskoplarından oluşan yedi parçalı dev bir filo aynı anda aynı noktaya odaklandı.Bu bulgular, kara deliklerin etrafındaki kaotik ortamda, yerçekimi ve manyetik kuvvetlerin nasıl etkileşime girdiğine dair ders kitaplarını değiştirecek nitelikte yeni bilgiler sunuyor.