Japonya Uzay Araştırma Ajansı (JAXA), NASA ve Avrupa Uzay Ajansı (ESA) iş birliğiyle yürütülen X-ışını Görüntüleme ve Spektroskopi Misyonu (XRISM), evrenin elementel tarihine ışık tutan tarihi bir başarıya imza attı. Uzay aracında bulunan ve yüksek hassasiyete sahip "Resolve" cihazı, Cassiopeia A (Cas A) süpernova kalıntısında klor ve potasyum elementlerini tespit etti.Kuzey takımyıldızı Cassiopeia'da yer alan ve Dünya'dan yaklaşık 11.000 ışık yılı uzaklıkta bulunan bu genişleyen enkaz bulutu, 340 yıl önce patlayan bir yıldızın mirasını taşıyor.‘YILDIZLAR GEZEGENLERİN HAM MADDESİNİ ÜRETİYOR’Tokyo Meiji Üniversitesi'nden Astrofizikçi Toshiki Sato, Nature Astronomy dergisinde yayımlanan çalışmanın önemini şu sözlerle vurguladı:"Bu keşif, yıldızların ölümü ile Dünya'daki yaşamın temelde nasıl bağlantılı olduğunu göstermeye yardımcı oluyor. Yıldızlar gece gökyüzünde sessizce parlıyor gibi görünseler de, gezegenleri oluşturan ve bildiğimiz şekliyle yaşamı mümkün kılan malzemeleri aktif olarak üretirler."Yıldızlar, çekirdeklerindeki nükleer reaksiyonlar yoluyla hidrojen ve helyumdan daha ağır elementleri sentezlerler. ‘Soğan kabuğu’ gibi katmanlar halinde biriken bu elementler, yıldızın yakıtı bitip süpernova şeklinde patlamasıyla uzaya saçılır.BEKLENENDEN ÇOK DAHA YÜKSEK ORANLAROksijen, karbon ve neon gibi elementlerin uzayda tespiti nispeten yaygın olsa da, klor ve potasyum gibi elementlerin izini sürmek bilim insanları için her zaman zorlu olmuştur. Özellikle insan vücudundaki hücre ve kas fonksiyonları için hayati önem taşıyan potasyumun kozmik kökeninin netleşmesi, biyokimya açısından da büyük önem taşıyor.XRISM ekibi, Aralık 2023'te Cas A kalıntısını iki kez tarayarak, bu elementlerin beklenenden çok daha yüksek oranlarda bulunduğunu saptadı. Ayrıca NASA'nın Goddard Uzay Uçuş Merkezi'nden Proje Bilimcisi Brian Williams, Resolve cihazının daha önce kızılötesi görevlerle bulunan fosforun da olası izlerini yakaladığını belirtti.ASİMETRİK DAĞILIM VE KARIŞIK ÇEKİRDEKAraştırmanın dikkat çeken bir diğer boyutu ise elementlerin dağılımı oldu. Gözlemler, klor ve potasyumun kalıntının güneydoğu ve kuzey kısımlarında yoğunlaştığını gösterdi. Bu dengesiz dağılım, yıldızın patlamadan önce içindeki nükleer füzyon katmanlarının bozulmuş olabileceğine ve büyük ölçekli bir madde çalkalanması yaşandığına işaret ediyor.Harvard & Smithsonian Astrofizik Merkezi'nden Paul Plucinsky, bu asimetrik yapının, yıldızların nasıl patladığını ve elementleri evrene nasıl dağıttığını anlamak için kritik bir ipucu olduğunu kaydetti.